Agora que vimos de cumprir 34 anos gustaríanos facer memoria das Memorias das que se denominaron Xornadas da Cultura e Lingua galegas no Bierzo que a Escola de Gaitas de Vilafranca organizou coa intención de darlle continuidade a varias iniciativas de gran calado para o galego do Bierzo que diversas entidades galegas e bercianas realizaran con anterioridade. Máis adiante prometemos dedicar unha entrada exclusivamente a estes importantes precedentes das nosas Xornadas.
Estas Xornadas foron realmente transcendentais para que anos máis tarde se comezase a impartir galego nos centros educativos do Bierzo e Sanabria, para que na nosa comaraca cambiase a concepción que se tiña sobre a lingua e mudase a visión que os bercianos/as tiñan sobre a fala histórica dunha parte considerable dos seus habitantes. Aínda que os seus contidos foron tan transcendentes como o feito da súa celebración, da difusión e publicidade das mesmas (de aí o labor divulgativo da publicación das Memorias), imos ir colgando ditos contidos posto que hai tempo que están esgotados os distintos exemplares de cada unha das xornadas e cada vez faise máis difícil o acceso a eles.
Debemos agradecer a todas as persoas, que invitadas a participar da iniciativa, acudiron desinteresadamente a nosa chamada e aportaron tempo e traballo para darlle corpo ás mais de 300 páxinas que sobre o galego nos lindeiros da galeguidade se foron sumando á aínda escasas publicaciois de investigación e estudo que precisa. Tamén é xusto engadir un agradecemento especial á Dirección xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia que foi quen subvencionou a edición dos dípticos, cartaces e posteriormente das Memorias das catro convocatorias que se fixeron nos anos 90.
Para a Asociación cultural, a convocatoria e organización destas xornadas foi todo un reto e contribuiu a facernos medrar, a consolidar unha conciencia e un compromiso na defensa da diversidade lingüística e da nosa riqueza cultural. Estamos orgullosos de fortalecer esta vella tradición que nos confire identidade, a fala dos nosos maiores, e singularmente a dos nosos gaiteiros, pois non se pode esquecer que nosoutros comezamos sendo unha simple escola de gaitas e que foi este instrumento quen nos foi levando xunto con tradiciois tan fermosas e vellas como a Festa do Maio, cara á preocupación pola lingua.
Como xa temos dito cada edición das Xornadas xirou arredor dun tema que foron:
Na I Xornada: A tradición oral e a lingua.
Na II Xornada: O calendario tradicional.
Na III Xornada: Homenaxe a Sarmiento.
Na IV Xornada: Textos e contextos do galego no Bierzo.
Imos logo colgar a continuación unha primeira parte da que é a memoria da I XORNADA CULTURA E LINGUA GALEGAS NO BIERZO: A tradición oral e a Lingua celebrada o 28 de agosto de 1993.
No calendario tradicional do Bierzo atopamos ao Apalpador, unha figura que resulta moi semellante a
Recreación do aspecto do Apalpador
tantas outras doutras culturas que comparte nestes días que se aproximan unha popularidade especial entre os ninos pois son os cativos e as cativas o seu centro de interese. As características comúns son as seguintes: un vello bonachón que trae agasallos aos máis pequenos da casa no solsticio de inverno. É un vello solitario que vive afastado, non se deixa ver con facilidade, de aí o misterio e a maxia que o rodea especialmente para os de máis curta idade.
Pero como cada cultura, na nosa tradición, hai trazos que marcan a nosa forma de vida creada dende vello. De aí que aparezan tres datos importantes que definen ao Apalpador. O primeiro é o seu nome, derivado da acción de apalpar as barriguiñas, esencial pois un dos obxectivos funcionais do costume é que se subliñe o a transcendencia do alimento, da comida para a casa. O Apalpador comproba que a barriga estea chea. É a formulación simple dun desexo evidente, o desexo de que lle vaia ben á persoa, á familia nese tempo de carencias tan crítico como é o inverno e o rito pode relacionarse co carácter solícito habitualmente asociado a el, neste caso o de permitir un novo ciclo anual no que non falte a comida ( de aí o dito:"se estás farto. así esteas todo o ano").
Unha segunda característica peculiar é a de seren un carboeiro, un home ligado a un oficio propio da montaña dos que transformou dende vello a economía da zona. Non se trata de carbón de antracita, senón do vexetal que se facía cunha queima controlada. A terceira é sen lugar a dúbidas a máis representativa porque o relaciona cun produto esencial na economía das comarcas como o Bierzo ou o Caurel. Falamos da castaña. Con este costume do Apalpador traendo a cada ninín que apalpa unha presada de castañas volve a emerxer este fruito destacado da nosa gastronomía, a castaña que tanta fame quitou e que no inverno, despois da estación do outono na que maior presenza tein, volve a aparecer para funcionar como fío condutor mui presente no noso calendario tradicional e que como ben sabedes chega logo ata a primavera, no mes de maio, momento en que comeza un novo ciclo coa saída do gromos e das follas do castañeiro.
Vaite logo meu ninín/ miña neniña, marcha agora pra acamiña que vai vir o Apalpador a apalparche a barriguiña. Mañá é día de cachela que haberá gran nevarada e vai vir o Apalpador cunha mega de castañas.
O solsticio de inverno, como cada data singular vén cargado de elementos que de xeito ritual van repetíndose e creando a identidade dos pobos. O etnógrafo galego Taboada Chivite xa citaba nos anos sesenta nos seus traballos a noite do apalpadoiro, en lugar do Apalpador, máis coma un ritual da Noitevella, é dicir, do día 31 de decembro, aínda que hai lugares onde se fala dunha figura humana ou varias (apalpadores) que baixa das montañas na noite de Noiteboa.
No Bierzo este costume existía e teñen memoria da tradición os máis vellos. As referencias que nós escuitamos hai anos refírense a lugares como Sobrado e falan do apalpadoiro. Hoxe tras ese pulo que investigaciois máis recentes teñen realizado no Caurel, atopamos máis información. Reparade neste vídeo sobre o Apalpador da presenza de testemuñas de veciños bercianos de Busmaior, Oencia...
FESTA DO MAIO 2015,
DECLARADA DE INTERESE TURÍSTICO PROVINCIAL
Seguindo o costume do ano pasado
eiquí vimos todos a cantar o maio…
Este ano o 1º maio vén como todos os anos marcando o paso da forza da
tradición que nos empuxa a celebrar a entrada da primavera co entusiasmo que esperta
en nós a estación dos amores, na que as barburetas dan bicos ás flores e nas
que nacen as violetas. Os vilafranquinos e bercianos fomos quen de custodiar,
ano tras ano, para as novas xeraciois, para o século XXI, este rito ancestral e sinxelo, unha tradición que
soubo incorporar unha melodía tradicional relacionada co Camiño a Compostela e que
durante os últimos 100 pasou de ser unha de tantas a única presenza dun maio
humano no noroeste peninsular que con carácter permanente saía ás rúas. Esta
festa do Maio, é unha festa singular, declarada no ano 2009 de Interese
Turístico Provincial.
É un símbolo da nosa riqueza patrimonial e da nosa identidade que
recibimos e que mantemos tal como era, un precioso documento etnográfico capaz
de transmitir unha experiencia esencial daquel mundo rural primixenio que vive
acorde coa natureza. Pero sabemos que é un legado fráxil que non é de pedra,
que precisa do cariño para a súa transmisión. De aí que con ese cariño llo entreguemos
aos máis pequenos, os ninos e nenas que foron a alma da súa permanencia no
tempo, para que sigan sendo eles os seus protagonistas, para que de maiores sexan
eles que llo ofreza aos seus fillos e fillas. Esa repetición milenaria é o que
converte en tradición un costume, á vez de permitir a orixinalidade fruito das
circunstancias específicas coa que se acompaña cada ano.
Por
iso este ano cargado de evocaciois literarias e poéticas vén a nosa memoria a
inevitable, melancólica e humilde violeta que buscaba Enrique Gil y Carrasco “a orillas de la fuente”, pero tamén a esperanza, a inocencia e a
alegría que el vía nas barburetas que outro poeta, Fernández Morales, cantou bicando
nas flores. Este ano romántico vai
imprimir un selo especial aos actos que arroupan a tradición e que contribúen a
darlle unha dimensión diferente a esta festa distinta.
Recuperamos para a noite do día 2 a ronda e desde os balcois, nas rúas e
prazas de Vilafranca ecoarán os coloquios de amores, barburetas e flores, entre
gaitas e cantos de veciños e visitantes que dará comezo cunha ofrenda romántica
ao noso poeta Enrique Gil ao pé da súa tumba, como el deixou escrito nunha
emotiva premonición:
Ven
mi tumba a adornar, triste viola,
y
embalsama su oscura soledad;
sé
de su pobre césped la aureola
con
tu vaga y poética beldad.
Quizá
al pasar la virgen de los valles,
enamorada
y rica en juventud,
por
las umbrosas y desiertas calles
do
yacerá escondido mi ataúd,
irá
a cortar la humilde violeta
y
la pondrá en su seno con dolor,
y
llorando dirá: ¡Pobre poeta!,
ya
está callada el arpa del amor”.
PROGRAMA DE ACTOS
1º maio. O MAIO TRADICIONAL
Ás 9 da mañá saída a cortar as cañabeiras polos arredores
da vila.
Acto seguido comezan a vestirse os maios:
Lugares:
Campo da Galiña, As Veigas altas, Socubo e a Cábila.
Ás 11 da mañá comezan os distintos percorridos polos
barrios da vila.
Ás 14 horas xúntanse todos os grupos na Praza Maior.
Comida campestre de todos os
participantes.
18.00 O BRINCA VAI en VILAFRANCA
Entrega dos Premios dos Concursos dos
Intercambios escolares Martín Sarmiento que contará coa actuaciónde
Paco Nogueiras co espectáculo musical BRINCA
VAI! *
2 de maio: COLOQUIO TEATRAL DE
AMORES, BARBURETAS E VIOLETAS *
-Ás 17.00 Arroupando a tradición: preparando a ronda.
Iniciamos o adorno das rúas por onde se fará o percorrido nocturno.
-Ás 11 da noite dará comezo
o Coloquio teatral de amores, barburetas
e violetas na realizaremos unha ofrenda simbólica de violetas e poemas ante
ao escritor Enrique Gil y Carrasco con motivo da celebración do Bicentenario do
seu nacemento e do denominado Ano Romántico.
Guiarán o
percorrido os regueifeiros Luis Correa
“Caruncho” e Bieito Lobariñas,
ademais de contar coa participación dos
actores “LosEpidauros” así como dos
músicos da vila e/ou dos visitantes.
* A causa da chuvia as actividades do día 2 tiveron lugar no Teatro.
NOTA: O
cartel deste ano é tamén consecuencia desa intención por difundir e promocionar
entre as xeraciois dos novos bercianos o espírito da mesma. Escollemos como
imaxe da festa deste ano un dos traballos presentados por escolares de todo o
Bierzo que participaron dun concursos, experiencia plástica que propuxemos a través dos Intercambios
Escolares que organiza a Comisión Cultural Martín Sarmiento. A continuación colgamos algunha foto da entrega de Premios que tipo lugar antes da actuación de Brinca Vai no Teatro.
BIERZO TRADICIONAL, O SELO EDITORIAL DA ESCOLA DE GAITAS
Temos vontade de contribuír humildemente á difundir o noso patrimonio tradicional a través de distintos formatos e iniciativas. A Asociación cultural desde os anos 90 vén ofrecendo diversos materiais que son xa referenciais nos traballos de etnografía e folclore do Bierzo.
Lembraredes que con motivos do X aniversario da Escola de Gaitas procuramos a edición en formato de Cassette do Encontro de gaiteiros tradicionais.
Anos despois aparecerían a Unidade Didáctica: A Festa do Maio editada pola propia Asociación cunha subvención da Xunta de Galicia e tamén presentamos un vídeo co Documental que dirixira Benxamín Vázquez titulado Os maios mozos de Vilafranca do Bierzo. Precisamente a raíz da nosa implicación na recuperación da festa do maio editamos anualmente carteis e programas en forma de trípticos ou dípticos que ademais dos programas de actividades procura incluír pequenas calas relativas á celebración tradicional e o seu sentido e interpretación.
Os Contos de maio son textos escritos en galego, antes da introdución do galego nos centros escolares do Bierzo coa intención de que docentes e alumnos/as fixesen uso escrito desta lingua que como expresión falada atopámola habitualmente nas conversas entre vecíños e que muitos ninos utilizan nas súas casas, pero nunca o facían á hora de escribir. Os textos editados son os contos creados para un concurso do que realizamos dúas convocatorias en 1993 e en 1994.
Nos anos 90 tamén editamos 4 Memorias das Xornadas da Cultura e Lingua Galegas no Bierzo coas súas comunicaciois que conteñen numerosos aportes de carácter lingüístico e etnográfico, tamén literarios de interese especialmente polas personalidades que teñen participado nas mesmas.
Co cambio de século nos anos 2000 propuxémonos seguir con esta actividade de investigación e divulgación creando o selo editorial BIERZO TRADICIONAL e publicando un DVD:
E no 2010, tras varios anos de investigación, editamos o primeiro libro da colección BIERZO TRADICIONAL:
Deixamos a continuación un vídeo de promoción do acto de presentación deste libro:
Desde o ano 2005 as actividades da Comisión Cultural Martín Sarmiento centráronse nas denominadas XORNADAS MARTÍN SARMIENTO que levan realizado neste dez anos sete ediciois.
Os precedentes, unha vez constituída a Comisión Cultural (que tamén tivera unha iniciativa anterior naque se realizou unha serie de reuniois pro museo de Vilafranca) pensando inicialmente que o 2002, o ano Sarmiento ao ser homenaxeado no Día das Letras Galegas pola Real Academia Galega, debería ter unha continuidade no tempo de cara a seguir difundindo a obra do erudíto, desenvolvendo o que denominamos PROXECTO SARMIENTO PARA O BIERZO. Este proxecto contempla unha serie de iniciativas entre as que se atopa a da CASA NATAL do ilustrado galego nacido en Vilafranca e unha Aula da Natureza que a pesar que se deron pasos aínda non son realidade, pero tamén había outras actividades como eran as Xornadas Escolares Martín Sarmiento que se levan realizando e van cobrando maior entidade a medida que se realizan ano tras ano coincidindo coa súa data de nacimento.
A modo de memoria realizamos unha panorámica das Xornadas realizadas dende o ano 2005 ata o 2015. Cada unha das ediciois procurou centrarse nunha serie de facetas dos traballos de Sarmiento que veñen destacadas no lema ou título de cada edición (se clicas en cada título poderás consultar os programas e máis abaixo podes ver vídeos e crónicas das actividades levadas a cabo durante estes anos)
I- XORNADAS MARTÍN SARMIENTO:TOPONIMIA, NATUREZA E LINGUA (2005)
MEMORIA DA 1ª XORNADA MARTÍN SARMIENTO
TOPONIMIA,
NATUREZA E LINGUA
A COMISIÓN CULTURAL "MARTÍN
SARMIENTO"
Naceu no inverno do 2001 para celebrar unha
homenaxe no ano 2002 ao Pai das LETRAS GALEGAS sumándonos aos actos realizados
en toda Galicia e solicitar da Xunta de Galicia e a Junta de Castela y León a
sinatura dun convenio para a reconstrucción da súa Casa Natal en Vilafranca. A
filosofía da Comisión Cultural pretende implicar a todas as asociaciois e entes
culturais e educativos de Vilafranca, e mesmo a Concellería de Cultura na
defensa do nosos valores patrimoniais, por iso está aberta a todas as persoas que
desexen integrarse e colaborar nesta etapa de consolidación deste proxecto de
divulgación da obra e figura do ilustrado Martín Sarmiento e un labor de
defensa do noso patrimonio natural, histórico, cultural e lingüístico.
AS
XORNADAS "MARTÍN SARMIENTO"
As Xornadas "Martín Sarmiento"
queren renovar anualmente e dun xeito moi práctico este compromiso con nosos
recursos culturais entendidos no sentido máis amplo, para facer un seguimento a
diversos proxectos que están madurando e que contribuirán a consolidar
infraestructuras moi válidas de estudo e recuperación dos nosos bens
patrimoniais. O "audete sapere" é un verdadeiro lema das xornadas.
Era unha das máximas de Sarmiento que nos vale para "atrevermos a
saber" e a estudar o noso para logo podelo conservar ou transmitir. As
Xornadas "Martín Sarmiento" son, en certa medida, debedoras en varios
sentidos das Xornadas da Cultura e Lingua galegas no Bierzo que se celebraron
en Vilafranca nos anos 90. Coinciden no formato, na defensa da lingua materna
de Sarmiento como un elemento central da súa convocatoria e no seu interese por
ser unha referencia no movemento cultural do Bierzo.
TOPONIMIA, NATUREZA E LINGUA
A nosa riqueza toponímica pode perderse de non
facermos un esforzo real na conservación dos milleiros de nomes de lugar que
morrerán cando se calen para sempre as voces dos seus valedores, os nosos
maiores. A despoboación, a falta de rigor e interese da administración fan
perecer irremediablemente esta parte máis feble do noso patrimonio. Quixemos
valorar aquí as posibilidades que temos de manter viva esta parte sustancial do
noso patrimonio histórico e cultural. Ademais a toponimia ten derivaciois de
gran interese antropolóxico que é un dos aspectos que non desexamos perder no
Bierzo, razón pola que incluimos nestas xornadas unha proposta para a
realización da cartografía mitolóxica do Bierzo.
Por outra banda, desde o ano 2002 vimos
traballando na recuperación do Museo de Ciencias Naturais dos P. Paúles e pola
creación dunha Aula da Natureza para o Bierzo co nome de Martín Sarmiento que
tería a súa sede en Vilafranca. Sarmiento foi un gran observador da natureza, o
seu método de estudo e a súa preocupación polo medio fan del un naturalista de
excepción. Comprobarémolo a través dun dos seus traballos e veremos como é
posible aplicar o seu modus operandi á hora de observar as peculiaridades da
nosa fauna. Hoxe é máis necesario que nunca coñecer para preservar e, no
Bierzo, é muito o que podemos facer neste sentido.
VILAFRANCA, O BIERZO E PONTEVEDRA
Se no ano 2002 Vilafranca e Pontevedra se
unían para homenaxear ao Padre Sarmiento, daquela percatámonos, bercianos e
galegos, da posibilidade de manter unha ligazón activa no terreo cultural e
educativo seguindo os pasos do ilustrado nado en Vilafranca e criado en
Pontevedra. Nesta ocasión , e confiamos que en anos sucesivos, a Vila de
Pontevedra estará presente nas Xornadas comezando así un intercambio cultural
que repercuta favorablemente en ambas vilas. Un reto e unha honra que a
Comisión agradece publicamente e que está disposta a secundar.
SARMIENTO NA ESCOLA
Precisamente unha das facetas máis prácticas
desta Comisión vén ligada a nosa preocupación polo mundo da educación, outra
das constantes do pensamento de Sarmiento. Chegar aos centros de ensino con propostas
que impliquen a Comunidade Educativa nos fins que perseguimos para que sexan as
novas xeraciois de bercianos verdadeiros protagonistas da dinámica de
recuperación do noso patrimonio.
"AUDETE
SAPERE" Atrévete a saber!
Sabes en que lugar vives? Sabes con que animais convives?
PROGRAMA
DE ACTOS DE MARZO 2005
9 de Marzo Centros de Ensino
Xornada Escolar "Martín
Sarmiento".
12 de Marzo . CASA DA CULTURA
18,00 h. PONENCIAS E COMUNICACIOIS:
" O MEGO DA ESCOLA"por HECTOR M.
SILVEIRO, coodinador dun proxecto didáctico da Comisión Sarmiento.
PARA UNHA CARTOGRAFÍA MITOLÓXICA DO BIERZO por
ANA FILGUEIRAS REI, arqueóloga e antropóloga.
CSI SARMIENTO. SOS LINCE IBÉRICO por LOLA FDEZ
ÁLVAREZ, investigadora e etnobotánica.
PROXECCIÓN:
BIERZO NATURAL por PEPO NIETO SANTÍN estudioso
da fauna berciana. Trátase dun traballo fotográfico e de estudo da natureza
berciana que conta coa colaboración de Nicanor Nieto Fdez , Nicanor Nieto
López, Pedro Valiñas e Alejo Sandes.
20.00 h. CONFERENCIA:
A RECUPERACIÓN TOPONÍMICA E A TOPONIMIA
BERCIANA por GONZALO NAVAZA, profesor da Universidade de Vigo, escritor e
membro da Comisión Toponímica da Xunta de Galicia.
PROGRAMA
DE ABRIL
30 de Abril TEATRO VILAFRANQUINO
Xornada de Clausura
18.00 h Presentación das conclusiois dos
traballos didácticos sobre Sarmiento de " O MEGO DA ESCOLA".
20.00 h : Actuación teatral
"A CAÍDA DO CONSELLEIRO" de Anxo
Lourido
a cargo da
AULA DE TEATRO MUNICIPAL DE PONTEVEDRA.
NOTA: A representación desta obra é unha
colaboración específica coa que a Concellería de Cultura do Concello de
Pontevedra quixo estar presente nestas Xornadas coa intención de promover tanto
ao uso da lingua materna de Sarmiento, como a un intercambio cultural entre a
vila que veu nacer e a vila que veu medrar ao ilustrado galego e berciano.
Organiza: COMISIÓN CULTURAL "MARTÍN
SARMIENTO"
Patrocina: Concellería de Cultura do ILMO.
AYTO. de VILAFRANCA DO BIERZO.
II. XORNADAS MARTÍN SARMIENTO: MEMORIA, PATRIMONIO E LINGUA (2006)
MEMORIA DAS
II XORNADAS MARTÍN SARMIENTO
PROGRAMA
DE ACTOS DAS XORNADAS
Xoves 9 de marzo 2006
Xornada Escolar ?Martín Sarmiento?
Sábado 18 de marzo: CASA DA CULTURA
18,00 h PONENCIAS E COMUNICACIOIS:
INTERCAMBIO ESCOLAR “MARTÍN SARMIENTO” por
XOSÉ ÁLVAREZ GARCÍA,
profesor de galego no IES Padre Sarmiento.
A MEMORIA DA SOMOZA NA REDE por OSWALDO
PEREIRA
coodinador das páxinas
villafrancadelbierzo.org, miradas3 e do foro
sobre Vilar de Aceiro.
UN CIPRÉS NUN CONVENTO NA ÉPOCA DE SARMIENTO por
LOLA FERNÁNDEZ ÁLVAREZ,
investigadora e etnobotánica, da Comisión Pro
IV Centenario do Ciprés da Anunciada.
UN COMPROMISO CO PATRIMONIO: XXV ANOS DA
ESCOLA DE GAITAS por HÉCTOR M. SILVEIRO, coordinador da Comisión Martín
Sarmiento e Pte. da Asociación Escola de Gaitas.
PROXECCIÓN:
BIERZO NATURAL: HERPETOFAUNA BERCIANA por PEPO
NIETO SANTÍN,
fotógrafo e estudioso de fauna berciana.
20.00 h. CONFERENCIA-DIAPORAMA
UN PASEO POLA ARQUEOLOXÍA DE VALDEORRAS E O
BIERZO EN MEMORIA DE MARTÍN SARMIENTO por JOSÉ FERNÁNDEZ PÉREZ,
Pte. da Sección de Arqueoloxía e Ecoloxía do
Instituto.de Estudos Valdeorreses(IEV)
CIRCUÍTOS CULTURAIS “MARTÍN SARMIENTO”
Sábado 27 de maio : TEATRO VILAFRANQUINO
19,30: Presentación dos Circuítos Culturais “Martín
Sarmiento” coa intervención do Pte. Consello Comarcal e Director Xeral de
Creación e Difusión Cultural da Consellería de Cultura e Deporte da Xunta de
Galicia .
20.00 h. A continuación a actuación teatral: O
HEROE, de Manuel Rivas
a cargo da compañía SARABELA TEATRO
Con esta actuación daránse por clausuradas as
Xornadas Martín Sarmiento 2006.
Organiza:
COMISIÓN CULTURAL "MARTÍN SARMIENTO"
Patrocinan e colaboran:
Concejalía de Cultura M.I. Ayuntamiento Villafranca
del Bierzo
Concellería de Cultura do Concello de
Pontevedra
Dirección xeral de creación e difusión
cultural, da Consellaría e Cultura e Deporte da Xunta e Galicia
II XORNADAS “MARTÍN SARMIENTO” Vilafranca do
Bierzo
MEMORIA, PATRIMONIO E LINGUA
9 e 18 de marzo - 27 de maio 2006
"AUDE SAPERE" Atrévete a saber!
A COMISIÓN CULTURAL MARTÍN SARMIENTO naceu no
inverno do 2001 para celebrar no ano 2002 unha homenaxe ao Pai das LETRAS
GALEGAS sumándonos aos actos realizados en toda Galicia e solicitar da Xunta de
Galicia e a Junta de Castillla y León a
sinatura dun convenio para a reconstrución da súa Casa Natal en Vilafranca.
A Comisión Cultural é unha posta en común
aberta de todas as asociaciois e entes culturais e educativos de Vilafranca,
mesmo da Concellería de Cultura, para poñer en valor os nosos bens patrimoniais
a través dun proxecto de divulgación da obra e figura do ilustrado Martín
Sarmiento e un labor de defensa do noso patrimonio natural, histórico, cultural
e lingüístico.
As XORNADAS “MARTÍN SARMIENTO” Son a fórmula
anual de seguimento dos proxectos deseñados de cara a consolidar
infraestruturas válidas para o estudo e recuperación dos nosos recursos
patrimoniais. As Xornadas Martín Sarmiento queren ser unha referencia necesaria
na dinámica cultural do Bierzo, onde o ilustrado ten un papel que xogar
indiscutible pola amplitude, vixencia e a modernidade dos seus traballos.
MEMORIA, PATRIMONIO E LINGUA
O valor da Memoria como chamamento á
reflexión, a mirada ao noso pasado para entender o presente e afrontar o futuro
é un elemento imprescindible sempre á hora de abordar un traballo arredor do
Patrimonio. Este ano 2006 é ademais un ano no que se dá a circunstancia de que
no ámbito comarcal é rico en aniversarios e celebraciois ás que non podemos ser
alleos. Destacaremos tamén os importantes traballos que a través das novas
tecnoloxías como a Internet están dando os seus froitos na recuperación da
memoria.
Unha estreita e vella relación do Bierzo con
Valdeorras non nos pode pasar desapercibida de cara a un traballo conxunto
sobre un patrimonio común, unha das grandes metas dos proxectos que tentamos
poñer a andar.
CIRCUÍTOS CULTURAIS “MARTÍN SARMIENTO”
O interese por promover unha relación
cultural, enriquecedora e fluída entre O BIERZO e GALICIA fai que, tras do
primeiro paso que supuxo o intercambio propiciado polo goberno municipal de
Pontevedra das Xornadas pasadas, a Comisión Sarmiento coordine a posta en
marcha este ano dos CIRCUÍTOS CULTURAIS MARTÍN SARMIENTO nos que participan
igualmente concellos como os de Pontevedra e Vilafranca, pero que buscando a
continuidade e a superación dos actos aillados auspiciamos un convenio entre o
Consello Comarcal do Bierzo e a Dirección Xeral de Creación e difusión cultural
da Consellería de Cultura e Deporte da Xunta para facer realidade esa ligazón
activa, necesaria e prometedora no terreo da cultura.
Recepción en Vilafranca dos alumn@S de
Primaria de secundaria dos centros CEIP. XUNQUEIRA II e IES. GONZALO TORRENTE
BALLESTER de Pontevedra.
30-31 de marzo:
2ª sesión Intercambio escolar en Pontevedra:
Desprazamento a Pontevedra dos alumn@s
bercianos de 6º de Primaria do CEIP S.: LORENZO DE BRINDIS (Vilafranca) e de
Lingua galega dos centros IES. EUROPA e VIRGEN DE LA ENCINA (Ponferrada),
IES.BERGIDUM FLAVIUM (Cacabelos) e IES. PADRE SARMIENTO (Vilafranca do Bierzo).
Xa ano pasado as Xornadas tiveron unha
compoñente educativa e desenvolveron un traballo escolar moi significativo, que
nos levan a presentar no presente curso unha experiencia de intercambio
escolar, cultural e lingüístico para unha aula de Primaria e outra de
Secundaria entre centros Bercianos e Pontevedreses. O fío condutor serán a
figura e obra de Sarmiento. Para esta actividade a Comisión Cultural edita as
propostas didácticas denominadas “O MEGO NA ESCOLA” .
Debemos indicar que ademais dos centros
citados colaboran outras entidades para que estes intercambios se leven a cabo
como a Asociación Berciana da Lingua XARMENTA e do propio Concello de
Vilafranca do Bierzo e a Concellería de Cultura e Normalización Lingüística do
Concello de Pontevedra, a Delegación Provincial de Pontevedra da Consellería de
Cultura e Deporte da Xunta de Galicia .
III-XORNADAS MARTÍN SARMIENTO: PATRIMONIO, MUSEOS E SABER (2007)
MEMORIA DAS III XORNADAS MARTÍN SARMIENTO
PROGRAMA DAS XORNADAS
1 e 2 de marzo: 1ª FASE DOS INTERCAMBIOS
ESCOLARES “MARTÍN SARMIENTO”
Xornada Escolar “Martín Sarmiento” dos nen@s
do Bierzo en Pontevedra.
9 de marzo, día do nacemento do ilustrado:
CAMPAÑA DE RECOLLIDA DE SINATURAS PRO CUMPRIMENTO DO ACORDO PARA A
RECONSTRUCCIÓN DA CASA DE SARMIENTO
Sábado 24 de marzo: TEATRO VILAFRANQUINO
19,00 h Presentación:
PROXECTO DA COMISIÓN SARMIENTO PARA A CASA
NATAL por HÉCTOR M. SILVEIRO, coordinador da Comisión Martín Sarmiento
MESA REDONDA sobre:
INFRAESTRUTURAS MUSEÍSTICAS : A CASA NATAL DE
SARMIENTO, REFERENTE DO CAMIÑO A SANTIAGO
Inservirán:
-Dna. CONCEPCIÓN LÓPEZ BLANCO, Concejalía de
Cultura de Vilafranca.
- D. VICENTE CELA QUIROGA, Alcalde de
Vilafranca.
-D. AGUSTÍN GARCÍA MILLÁN, Deputado Provicial
e membro da oposición.
-D. RICARDO RODRÍGUEZ SAAVEDRA, Presidente
Consello Comarcal do Bierzo.
-D. FRANCISCO SINGUL LORENZO, S. A. Do Plan
Xacobeo da Xunta de Galicia
-D. ANTONIO AMADO LORENZO, Arquitecto autor do
Proxecto da Casa do Padre Sarmiento.
27 e 28 de marzo: 2ª FASE DOS INTERCAMBIOS
ESCOLARES ?MARTÍN SARMIENTO?
Xornada Escolar dos nen@s de Pontevedra no
Bierzo.
- Recepción nos centros CEIP. San Lorenzo de
Brindis e IES Padre Sarmiento.
- Visita á vila natal de Sarmiento.
- Visita ás Medulas e Mosteiro de Carracedo.
- Recepción oficial no Concello de Vilafranca.
XORNADA DE CLAUSURA
Sábado 28 de abril : TEATRO VILAFRANQUINO
18,00: Ponencia:
PASADO, PRESENTE E FUTURO DO MUSEO DE CIENCIAS
DOS PADRES PAÚLES por P. Manuel Peleteiro.
18,30: MESA REDONDA sobre:
UN CONVENIO PARA O FUTURO: MUSEO DE CIENCIAS
NATURAIS DOS P. PAÚIS.( participarán diversos expertos da museística,
taxidermia e ciencias naturais)
19,30: Presentación nos Circuítos Culturais “Martín
Sarmiento” coa intervención do director documental FRONTEIRAS, de Rubén
Pardiñas e Carlos Aguilera Premio Xpresate no III Festival PLAYDOC de Tui (
2007)
Con esta proxección daranse por clausuradas as
Xornadas Martín Sarmiento 2007.
Organiza:
COMISIÓN CULTURAL MARTÍN SARMIENTO
Patrocinan e colaboran:
Concejalía de Cultura M.I. Ayuntamiento Villafranca
del Bierzo
Concellería de Cultura do Concello de
Pontevedra
Consejo Comarcal del Bierzo
Dirección Xeral de creación e difusión
cultural
Consellería de Cultura e Deporte ( Xunta de
Galicia).
A COMISIÓN CULTURAL MARTÍN SARMIENTO naceu no
inverno do 2001 con dous obxectivos que se celebrasen no ano 2002 o Día das
Letras Galegas en Vilafranca do Bierzo e que se chegase a un acordo para a
reconstrucción da Casa Natal. Os dous obxectivos foron conseguidos sumándonos
así aos actos realizados en toda Galicia en homenaxe ao Pai das LETRAS GALEGAS
e asinándo a Xunta de Galicia, a Junta de Castillla y León e o Concello de
Vilafranca un convenio para a reconstrucción da súa Casa Natal de Sarmiento.
A Comisión Cultural, como unha coordinadora de
asociaciois, entes culturais e educativos de Vilafranca, mesmo da Concellería
de Cultura, vén traballando dende entón para poñer en valor os nosos bens
patrimoniais a través dun proxecto de divulgación tomando como referencia a
obra do ilustrado Martín Sarmiento un dos mellores baluartes na defensa do noso
patrimonio natural, histórico, cultural e lingüístico.
As XORNADAS “MARTÍN SARMIENTO” Son a fórmula
anual de seguimento dos proxectos deseñados de cara a consolidar
infraestruturas válidas para o estudo e recuperación dos nosos recursos
patrimoniais. As Xornadas Martín Sarmiento queren ser unha referencia necesaria
na dinámica cultural do Bierzo, onde o ilustrado ten un papel que xogar
indiscutible pola amplitude, vixencia e a modernidade dos seus traballos.
PATRIMONIO, MUSEOS E SABER
Cando pasaron case os 5 anos da sinatura do
acordo para a reconstrucción da Casa Natal de Sarmiento pretendemos centrar o
noso interese no cumprimento dito acordo. O día 9 de marzo comezamos unha
campaña de recollida de sinaturas, tentamos tamén que as distintas autoridades
implicadas no proxecto expliquen o pasado o presente e o futuro do acordo e da
Casa, e finalmente a propia Comisión presenta as súas ideas e o seu compromiso
na dinamización futura da Casa Natal de Sarmiento, que son parte esencial do
seu proxecto dende a súa creación.
Hai outra infraestrutura museística de gran
interese para Vilafranca pola que tamén apostamos que é o Museo de Ciencias
Naturais dos P. Paúis para a que se vai asinar un acordo co goberno municipal
coa intención de reubicalo e ampliar o seu contido, para o que a Comsión propón
a creación da denominada Aula Ecocultural “Martín Sarmiento”, un espazo de
interpretación da natureza, antropoloxía e etnografía como un todo.
Por último, seguimos traballando no PROGRAMA
DIDÁCTICO “SARMIENTO NA ESCOLA”, a través dos INTERCAMBIOS ESCOLARES?MARTÍN
SARMIENTO?(Bierzo-Pontevedra).
1-2 de marzo: Intercambio escolar en
Pontevedra: Desprazamento a Pontevedra dos alumn@s bercianos de 6º de Primaria
do CEIP S.: LORENZO DE BRINDIS (Vilafranca)e CRA Ximena Muñiz ( Corullón) e de
1º ESO de Lingua galega dos centros IES.BERGIDUM FLAVIUM (Cacabelos) e IES.
PADRE SARMIENTO (Vilafranca do Bierzo).
27-28 de marzo: Intercambio escolar en
Vilafranca e no Bierzo: Recepción en Vilafranca dos alumn@S de Primaria e de
Secundaria dos centros CEIP. XUNQUEIRA II e IES. GONZALO TORRENTE BALLESTER de
Pontevedra.
Xa é o terceiro curso con esta experiencia de
intercambio escolar, cultural e lingüístico para unha aula de Primaria e outra
de Secundaria entre centros Bercianos e Pontevedreses. O fío conductor son a
figura e obra de Sarmiento e os valores patrimoniais. Para esta actividade a
Comisión Cultural edita as propostas didácticas denominadas ?O MEGO NA ESCOLA?
.
Debemos indicar que ademais dos centros
citados colaboran outras entidades para que estes intercambios se leven a cabo
como o propio Concello de Vilafranca do Bierzo e a Concellería de Cultura e
Normalización Lingüística do Concello de Pontevedra, a Delegación Provincial de
Pontevedra da Consellería de Cultura e Deporte da Xunta de Galicia.
CIRCUÍTOS CULTURAIS “MARTÍN SARMIENTO”
O interese por promover unha relación
cultural, enriquecedora e fluída entre O BIERZO e GALICIA, a Comisión Sarmiento
coordine de novo este ano os CIRCUÍTOS CULTURAIS MARTÍN SARMIENTO buscando a
súa continuidade coa colaboración do Consello Comarcal do Bierzo e a Dirección
Xeral de Creación e difusión cultural da Consellería de Cultura e Deporte da
Xunta de Galicia.
IV- XORNADAS MARTÍN SARMIENTO: SARMIENTO E O BIERZO. DE SARMIENTO A MORALES NA PROCURA DA IDENTIDADE
As IV XORNADAS
"MARTÍN SARMIENTO" veñen de ser convocadas pola Comisión Cultural
Martín Sarmiento de Vilafranca do Bierzo que conta ademais para a organización
das mesmas coa implicación da Concellalía de Cultura desta mesma vila na que un
9 de marzo de 1695 nacera o erudito ilustrado e Pai das Letras Galegas.
Nesta ocasión o longo
lema que rexirá as mesmas consta dun título xenérico: Sarmiento no Bierzo, ao
que acompaña o subtítulo: De Sarmiento a Morales na procura da identidade. A
intención da Comisión Cultural e da Concellalía de Cultura á hora de relanzar
estas xornadas volve a insistir na relación que mantén Sarmiento coa nosa
comarca, non só polo mero feito de ter nacido na vila do Burbia, senón pola
impronta que a súa obra ten en fenómenos como o do Rexurdimento do galego e do
seu cultivo literario no Bierzo. Por iso aparece nesta ocasión ao pé de
Sarmiento outro autor como Antonio Fernández Morales, do que vimos de celebrar
o 150 aniversario da publicación dos seus "Ensayos poéticos en dialecto
berciano" que reciben unha forte influencia tanto na forma como nos
contidos da obra de Sarmiento titulada "Coloquio dos 24 galegos
rústicos", composto en 1200 coplas que escribiu en 1746.
Este ano quixemos tamén
facernos eco doutro senlleiro aniversario. Trátase do décimo curso escolar no
que está presente nos centros docentes do Bierzo o denominado Programa de
Promoción do Galego. Por este motivo imos darlles protagonismo nestas xornadas
aos centos de alumnos/as, as máis de mil familias que escolleron voluntariamente
esta materia á hora de matricularse tanto en Primaria como na ESO ou
Bacharelato, celebrar os bos resultados que está tendo e o éxito do programa
tamén co profesorado que o fixo e o fai posible e por suposto co conxunto dos
centros nos que se imparte pola dificultades que esta incorporación presenta e
como se van superando. O alumnado de Vilafranca, do resto do Bierzo e mesmo de
Pontevedra está preparando xa unha serie de propostas didácticas que servirán
como fío condutor dos INTERCAMBIOS ESCOLARES "MARTÍN SARMIENTO" deste
curso seguindo o camín das ediciois pasadas e que nesta ocasión amplíanse
considerablemente no tocante tanto ao número de centros invitados a participar
como no volume de traballos que se esperan reunir. Precisamente o próximo 9 de
marzo está programado un acto no Teatro de Vilafranca que servirá de posta en
común, concluído o período de elaboración e de dar paso a súa difusión na rede.
Podes ver un vídeo de promoción da IV XORNADAS e dos seus contidos e un resumo dunha das sesiois realizadas no Teatro de Vilafranca o 9 de marzo de 2012)
A Comisión Cultural
Martín Sarmiento e a Concellalía de Cultura do Concello de Vilafranca do Bierzo
á hora de relanzar estas xornadas intentan incidir na relación que mantén
Sarmiento coa nosa comarca, non só polo mero feito de ter nacido na vila do
Burbia, senón pola impronta que a súa obra ten en fenómenos como o do
Rexurdimento do galego e do seu cultivo literario no Bierzo. Por iso aparece ao
pé de Sarmiento outro autor como Antonio Fdez. Morales, do que vimos de
celebrar o 150 aniversario da publicación dos seus "Ensayos poéticos en
dialecto berciano" que reciben unha forte influencia da obra de Sarmiento
titulada "Coloquio dos 24 galegos rústicos" composto en 1746.
Este ano facémonos eco
tamén doutro aniversario, o do décimo curso escolar no que está presente nos
centros docentes do Bierzo o Programa de Promoción do Galego. Por este motivo
imos darlles protagonismo nestas xornadas aos centos de alumnos/as, as máis de
mil familias que escolleron voluntariamente esta materia á hora de matricularse
tanto en Primaria como na ESO ou Bacharelato, celebrar os bos resultados que
está tendo e o éxito do programa tamén co profesorado e, por suposto, co
conxunto dos centros nos que se imparte. O alumnado de Vilafranca, do resto do
Bierzo e mesmo de Pontevedra exporán as liñas básicas dos traballos que está
realizando para os INTERCAMBIOS ESCOLARES "MARTÍN SARMIENTO 2012".
Este ano ademais
inauguramos o ITINERARIO SARMIENTO, incorporando á oferta turística e
patrimonial de Vilafranca do Bierzo, este percorrido multidisciplinar e moi
singular polo núcleo urbano e os seus arredores, á imitación do "modus opperandi" do propio Sarmiento nas súas viaxes.
PROGRAMA DE ACTOS
Venres 9 de marzo: Teatro
de Vilafranca
11h: INAUGURACIÓN:
Intervención da Alcaldesa e o Concelleiro de Cultura.
CHARLAS: SARMIENTO E O
BIERZO
- Sarmiento e o Bierzo,
por Héctor Silveiro,
coordinador da Comisión Cultural Martín Sarmiento e membro correspondente da
RAG.
- De Sarmiento a Morales,
por Anxo Angueira,
catedrático de Lit. Galega da Universidade de Vigo, escritor e recitador
recoñecido.
12h. EXPOSICIÓN TRABALLOS
DOS INTERCAMBIOS ESCOLARES:
"De Sarmiento a Morales,
na procura da identidade"
-Centros de Primaria e
IES do Bierzo e Pontevedra: (powerpoint)
Os centros participantes
nos INTERCAMBIOS ESCOLARES MARTÍN SARMIENTO 2012:
CEIP e IES do BIERZO
CEIP S. Lorenzo de
Brindis (Vilafranca)
CEIP V. García Yebra
(Ponferrada)
CEIP Compostila,
(Ponferrada)
CPEIP Divina Pastora
(Vilafranca)
CRA Jimena Muñiz
(Corullón)
CEIP Jesús Maestro,
(Cuatroventos)
CEIP San Ildefonso,
(Camponaraia)
CRA Toral de Merayo,
CEIP M.L.Ucieda (Toral
dos Vados)
CRA Carucedo
CRA Ponte de Domingo
Flórez.
CEIP Virgen del
Carmen,(Placa)
CEIP V. de la Quinta
Angustia (Cacabelos).
IES Bergidum Flavium
(Cacabelos)
IES Europa (Ponferrada)
IES Padre Sarmiento
(Vilafranca)
IES Virgen de la Encina
(Ponferrada)
Centros de Galicia:
*Estes traballos froito
do intercambio con centros de Pontevedra. Os centros son CPR San Narciso de
Marín e IES Valle Inclán de Pontevedra.
13h. CLAUSURA: Coa
intervención do director do IES Padre Sarmiento como un dos centros
participantes e das autoridades educativas presentes da Comunidades autónomas
de Galicia e de Castela e León. Entrega de Diplomas aos participantes.
Sábado 10 de marzo.
11h. ITINERARIO SARMIENTO
O Itinerario SARMIENTO é
unha iniciativa de promoción e reivindicación patrimonial da vila natal de
Martín Sarmiento a través dos lugares que están estreitamente relacionados coa
vida e coa obra do sabio ilustrado. Seguindo o seu lema "sapere aude": "atrévete a saber" realizaremos un percorrrido por VILAFRANCA DO BIERZO e a súa
contorna. Será unha posta en común de distintos estudosos locais de campos como
a Natureza, a Historia e a Cultura tradicional e do que poden participar
veciños e visitantes desta vila na que a primavera comeza un 9 de marzo.
O Itinerario comezará ás
11 horas na Alameda ao pé do busto de Sarmiento realizado por A. Nogueira.
Organiza este itinerario
a Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO
Colaboran: Asociación BARANTÉS, Asociación A
MORTEIRA e Aso. Cultural BURVAL e a Oficina de Turismo Local.
Deixamos eiquí algún enlace cos vídeos cunha reportaxe sobre as VI XORNADAS e outros das distintas intervenciois dos centros escolares participantes dos Intercambios Martín Sarmiento 2014:
Agora que vimos de cumprir 34 anos gustaríanos facer memoria das Memorias das que se denominaron Xornadas da Cultura e Lingua galegas no Bierzo que a Escola de Gaitas de Vilafranca organizou coa intención de darlle continuidade a varias iniciativas de gran calado para o galego do Bierzo que diversas entidades galegas e bercianas realizaran con anterioridade. Máis adiante prometemos dedicar unha entrada exclusivamente a estes importantes precedentes das nosas Xornadas.
Estas Xornadas foron realmente transcendentais para que anos máis tarde se comezase a impartir galego nos centros educativos do Bierzo e Sanabria, para que na nosa comaraca cambiase a concepción que se tiña sobre a lingua e mudase a visión que os bercianos/as tiñan sobre a fala histórica dunha parte considerable dos seus habitantes. Aínda que os seus contidos foron tan transcendentes como o feito da súa celebración, da difusión e publicidade das mesmas (de aí o labor divulgativo da publicación das Memorias), imos ir colgando ditos contidos posto que hai tempo que están esgotados os distintos exemplares de cada unha das xornadas e cada vez faise máis difícil o acceso a eles.
.jpg)
