PROGRAMA FESTA DO MAIO 2019

CUATRO CONSELLOS A TER EN CONTA PARA  MANTER UNHA  TRADICIÓN ANCESTRAL

1º/ IR  CORTAR AS CAÑAVEIRAS PARA O TEU GRUPO DE MAIO: A festa  realmente comeza coa corta das cañaveiras, cada barrio prepara de principio a fin o seu maio. Así se fixo sempre, logo teremos que traballar para que así se siga facendo. Se pensas participar queda cos teus amigos/as para ir cortar as cañaveiras, as flores e outros adornos e montar logo o teu maio.

2º  VESTIR UN MAIO UNHA GRAN RESPONSABILIDADE:

- APRENDER A VESTIR UN MAIO:  Vestir un maio non é fácil, pero tampouco é difícil. Unha das claves é que as persoas que se vistan teñan presente que se van a converter en árbores andantes. Terán que cubrirse por completo  coas cañaveiras e para que non se caian ao andar haberá que atalas con corda e con xeito ao corpo de quen se viste.

 -SE TE VAS VESTIR TU, LEMBRA QUE O MELLOR MAIO É O QUE NON SE SABE QUEN VAI DENTRO: As persoas que se visten deberán permanecer o máis rixidos posible cos brazos e maos atadas ao corpo.  Dos xeonllos abaixo irán libres para poder andar a pequenos pasiños. Unha das cousas máis importantes para respectar o espírito ancestral da festa é que quen se vista de maio non sexa recoñecido por ninguén, logo debe ir ben cuberto o seu rostro como se fose unha máscara, só debe levar os ollos libres para ver por onde camiña.

3º/  CANTAR POLAS RÚAS A CANCIÓN PEDINDO CASTAÑAS A CALQUERA VECÍN:  Os maios chegan a todas as casas de Vilafranca e cada vecín ou veciña da vila espera participar da festa, logo hai que pararse a pedir as castañas en cada casa na que vexamos xente,  cantar o “Tire castañas, señora María…” e logo se dá algo ao maio, unha copla de agradecemento,  e se non dá nada, unha do estilo “Estas portas son de lousa onde vive unha roñosa”.

4º/ PARTICIPAR DA FESTA TAMÉN É BOTAR AS CASTAÑAS DENDE OS BALCOIS:  Non só cantando, tamén é importante botar as castañas ou darlle algún diñeiro aos maios. Unha fórmula de agradecemento por traer a alegría da Primavera, da Natureza e todos os seus bens.  Lembrade  que “se non comes castañas o primeiro de maio, darache o desmaio”  

PROGRAMA

30 de abril     ARROUPANDO A TRADICIÓN :

22,00 na Alameda  QUEIMA DO BURRO DO INVERNO   

 22,30 na Prazoleta de D. Pío 

Arrancadeira 

Actuación de ARRANCADEIRA  de Ponferrada e 

de EMBRUXO GAITEIRO de Ordes.

Embruxo gaiteiro

1 de maio     MAIO TRADICIONAL

9,00  Saída a cortar as cañaveiras polos arredores da vila. Logo comezan a vestirse os maios nos lugares habituais: Campo da Galiña, As Veigas Altas, Socubo e a Cábila.

11,00  Percorrido polos barrios e prazas da vila pedindo castañas maias aos peis dos balcois, de porta en porta cantando e deitando aos maios ao son das coplas tradicionais e a antiga melodía que acompaña aos nosos maios.

14,00 Todos os grupos xúntanse na Praza Maior para cantarmos :

           Levántate maio, bastante durmiche,

                pasou un burro e non o sentiche.

A continuación comida campestre de todos os participantes no Campairo. Este ano co compromiso de redución do uso de todo tipo de plásticos.

Nota:  O cartel do maio é obra de Carolina Ovalle á que lle agradecemos a súa fermosa e xenerosa colaboración.  

MASCARADA ARBÓREA (THE PLANT)

A seguir unha reportaxe (textos e fotografías) que realizou na Festa do Maio de 2018 a prestixiosa revista inglesa The Plant en Vilafranca do Bierzo.

MASCARADA ARBÓREA.

OS MAIOS EN VILAFRANCA DO BIERZO

Durante muitos séculos, a natureza foi o eixe central da vida humana e marcou o paso do tempo. En honor á saúde, a abundancia e a nova vida, os rituais da fertilidade convertéronse nunha data importante dentro do calendario das festas anuais.

As tradiciois que celebraban a renovación da vida humana e animal despois da morte do inverno foron transmitidas pola tradición oral e herdadas de xeración a xeración.

O festexo gaélico de Beltane, por exemplo, dedicado a Belt, a deusa da primavera, celébrase cada ano o 1 de maio en toda Irlanda, Escocia e a Illa de Man. Cerimonias similares teñen lugar a través da Europa pagá de acordo coas diferentes tradiciois de cada rexión, e os vestixios deses ancestrais rituais pagás continúan hoxe en día. O pau de maio vive en Europa do Norte, especialmente en Alemaña e Austria, mentres que Eslovenia celebra a fertilidade e a nova vida coa figura tradicional chamada Kurrent. En Italia temos o Rumit e España ten os “Hombres de Musgo”. 

En Galicia, unha rexión predominantemente agrícola onde a xente aínda mantén unha estreita relación coa natureza, os Maios comezaron como un ritual de fertilidade.

En Vilafranca do Bierzo, cerca de Lugo, no norte de España, a comunidade local mantén  as súas tradiciois celtas. Os Maios, un precioso ritual de renovación, celébrase cada 1 de maio. Esta tradición resistiu a proba do tempo, aínda que foi cristianizada ata certo punto, como os maios cónicos que atopamos na cidade próxima de Ourense, feitos con estruturas de musgo e plantas. Sen embargo, os Maios de Vilafranca do Bierzo son os únicos en España que manteñen as súas raíces pagás, así como a súa personificación como figuras humanas, e sobreviviu á Inquisición e á ditadura de Franco, que intentaron abolir esas cerimonias, acusándoas falsamente de bruxería.

Os maios comezan na mañá cedo. Grupos de ninos da veciñanza  aventúranse nos montes para recoller unha planta umbelífera local coñecida como cañaveira ou maio (Smyrrnium olusatrum). Similar ao érbedo amarelo e ás veces confundido coa mortal “cicuta”, a planta rexional, tamén coñecida como apio cabalar, tein un talo oco e é forte como unha cana salvaxe, que é de onde procede o térmo galego cañaveiras. No pasado utilizábase para facer frautas, e durante a Idade Media, extraían as súas sementes e usábanse como especias e os talos fervidos servían para bases de sopa.

Os adultos experimentados axudan aos ninos a fabricar disfraces feitos con plantas, cubrindo o seu corpo enteiro. Déixanse pequenos buracos para os ollos, para que poidan ver o xusto para camiñar e non ser identificados. Eles teñen como obxectivo parecer árbores reais, que renaceron, reclamando o poder atávico da máscara. Outros ninos cantan unha canción tradicional en galego acompañando á procesión polo pobo. Ao longo do camiño, o grupo de ninos enmascarados e cantantes paran nas portas de todas as casas para traer boas novas e pedir comida. Os vecíns entón botan doces, desde os seus balcois, especialmente castañas, un símbolo de nacemento e fertilidade típico da rexión. Se os veciños responden con abundantes agasallos de comida, os maios túmbanse na rúa e preparan unha actuación teatral que simboliza o paso natural da morte do inverno e o florecer da primavera. Cuando os vecíns non son xenerosos, eles cantan coplas que salientan a súa tacañería.

A esencial simpleza dos maios,  móstranos formas de entender a natureza, non como obxectos meramente físicos, senón como suxeito para ser admirado, arredor do cal xiran a nosa esfera vital. Eles lémbrannos que as cañaveiras, as pedras, os ríos , os animais, as castañas e nosoutros, os seres humanos, estamos todos conectados como parte do mesmo sistema, rotando arredor do mesmo eixe.

Déixanse pequenos buracos para os seus ollos

polos que poden ver o suficiente para camiñar,

pero non se poden identificar. 

Devecen semellar árbores que renaceron 

reclamando o poder atávico da máscara.

Nota: Fotografías de Tex Bishop
Tradución da Escola de Gaitas do texto orixinal de Isabel  Bassas.

FESTA DO MAIO 2019: EN PÉ POLO PLANETA!

Marzo airoso, abril chuvisnoso
sacan ao maio florido e hermoso!

Esta copla tradicional sobre o ritmo dos meses fainos lembrar unha frase, unha consigna, pronunciada por Greta Thunberg, unha rapaza adolescente do norte de Europa, que nos conmove, á vez de comprometernos na loita contra a catástrofe climática que estamos causando os humanos. Debemos poñernos:  En pé polo planeta!

Non pode parecer estraño que este ano no cartel da Festa do Maio sexa unha adolescente primaveral a que nos demande con xustiza atención.  Se ben é certo que dalgún xeito cada ano que levantamos o maio nos estamos poñendo en pé polo planeta, o mundo natural reclama cada vez con maior insistencia a nosa resolución en cumprir coa nosa obriga de saber conservar os ciclos estacionais. As forzas da Natureza solicitan alto e forte respecto, á vez que seguen sorprendéndonos co esplendor de cada primavera despois do duro inverno, esa estación fría que nosoutros vemos como un burro que camiña lento para simbolizar, como fan as augas dos ríos, o paso ineludible do tempo no correr das estaciois.

 Ao noso entender, Carolina Ovalle, no cartel que deseñou con tanto agarimo,  xoga con tres elementos claves que apuntan cara a ese espertar cíclico e necesario da Natureza que cada vez máis nos implica:

A mestura mítico-natural de elementos que flúen na festa de xeito ancestral, a infancia-adolescencia como certeza e esperanza de futuro e o ineludible paso do tempo que simboliza o burro.

Unha adolescente figura feminina representa a Primavera, unha divindade, que parece invitarnos a presenciar a súa entrada. Natureza e Primavera veñen da mao. Se cabe, Carolina fai máis presente que nunca a estreita relación que garda este ciclo das plantas co mundo animal. Non só se destaca o mundo vexetal, que se fai dono da festa a través da diversidade das flores, están tamén as fugaces bolboretas que contribúen á explosión da estación. A fusión do natural co mito e co humano entra na composición sobre un paxaro (un gaio, como lle dicimos por eiquí) que transporta unha curiosa metamorfose de bolboreta gaiteira, que, ademais da cor, trae consigo o son e a humanización; ecos de gaitas ás que se suma un bombo na procura dunha harmónica sinestesia. 

 Por outra banda, en primeiro plano preséntase o contraste entre o burro vello coroado de flores (que é o inverno) e un personaxe noviño mui particular que está a pé e xorde da mata de cañaveiras. El representa a infancia con características tanto míticas como humanas, é dicir, un elfo-nino, vestido de maio, que non é ningún dos ninos ou ninas veciños da vila, pero singulariza a todos os centos, os miles de ninos que foron por un día ao longo de séculos e séculos a representación da deusa ou o deus, o espírito da fertilidade, da árbore viva que anda polas rúas traendo por tradición a Primavera ás xentes de Vilafranca do Bierzo no 1º de maio.

Saiamos logo a celebrar a entrada da Primavera, levantemos un ano máis o maio, comamos as castañas maias e,  á vez de cumprir co rito, sumemos conciencias e activos para cada día saber estar e seguir en pé polo planeta!

H.S.

PROGRAMA (en breve)

NoTa: A autora do cartel deixou o seguinte comentario en Facebook:

Con éste cartel he querido homenajear a las antiguas Diosas y Dioses , inevitablemente vinculados a la Naturaleza.

Éste día celebramos la consagración de la primavera , y desde tiempos prerromanos , en la Villa se recogen de buena mañana las cañaveiras (apio caballar) con las que se visten a los mozos y mozas.

Gracias a la Escola Gaitas Villafranca Bierzo por confiar en mí para creación de éste cartel, he disfrutado muchísimo y espero haber transmitido el espíritu Natural y Ancestral que me ha acompañado durante su "nacimiento" desde mi alma hasta mi mano.
                                                                                                   Carolina Ovalle